Законот за дигитални пазари, кој според ЕУ треба да ја ограничи доминантната улога на големите интернет платформи, стапува на сила од денеска, а ќе почне да се применува од почетокот на мај 2023 година.
Советот на ЕУ и Европскиот парламент постигнаа договор за Законот за дигитални пазари заедно со Законот за дигитални услуги во март оваа година.
Ова се два важни прописи со кои ЕУ сака да наметне построги правила и поголема одговорност на дигиталните платформи за кои тврди дека станале приватни регулатори.
Имплементацијата на Законот за дигитални пазари ќе започне за шест месеци.
Клучниот термин во Законот е „контролор за пристап“ до дигиталниот пазар
Откако Законот ќе стапи на сила следниот мај, потенцијалните контролори за пристап кои ќе ги достигнат праговите утврдени во Законот за дигитални пазари мора да ја известат Комисијата за нивните основни услуги на платформата во рок од два месеци, до 3 јули 2023 година.
Комисијата потоа има рок од 45 работни дена да процени дали дотичниот претприемач ги достигнал овие прагови и да го утврди неговиот статус на контролор за пристап, најдоцна до 6 септември следната година.
Откако ќе се воспостави тој статус, супервизорите за пристап ќе имаат рок од шест месеци да се усогласат со барањата на Законот за дигитални пазари, а најдоцна до 6 март 2024 година.
Законот ги дефинира критериумите врз основа на кои интернет платформите треба да добијат статус на контролор за пристап.
Станува збор за дигитални платформи кои обезбедуваат суштинска врска помеѓу деловните корисници и потрошувачите, а оваа позиција може да им овозможи да ја преземат улогата на еден вид законодавец, односно самите да ги поставуваат правилата, поради што се јавуваат и тесни грла во дигиталната економија.
Со цел да се решат овие прашања, Законот за дигитални пазари поставува низа обврски кон кои тие ќе треба да се придржуваат, како и однесување кое ќе биде забрането.
Контролорите за пристап се во дигиталниот свет како што се патиштата, мостовите, аеродромите во реалниот свет.
Статусот на контролор за пристап ќе им биде доделен на компаниите кои управуваат со една или повеќе т.н на „услуги на основни платформа“ наведени во Законот за дигитални пазари.
Тоа се следниве услуги: интернет услуги за посредување, на пр. продавници за апликации, интернет пребарувачи, услуги на социјални мрежи, одредени услуги за пораки, услуги на платформа за споделување видео, виртуелни асистенти, интернет прелистувачи, услуги за компјутерски облак, оперативни системи, интернет платформи за тргување и рекламирање услуги.
Главно се работи за американските технолошки гиганти како Apple, Amazon, Google, Facebook и Microsoft, кои се практично неизбежни поради нивната позиција на пазарот.
Една компанија ќе добие статус на контролор за пристап доколку има значително влијание на внатрешниот пазар, што значи ако има годишен приход на ниво на Унијата еднаков или поголем од 7,5 милијарди евра во текот на секоја од последните три финансиски години или ако нејзината просечна пазарна капитализација или фер пазарна еквивалентна вредност од најмалку 75 милијарди евра во последната финансиска година и доколку ја обезбедува истата основна услуга на платформа во најмалку три земји-членки.
Потоа, ќе добие статус на контролор за пристап доколку ја обезбеди основната услуга на платформа која е важна пристапна точка преку која деловните корисници допираат до крајните корисници, односно доколку ја обезбеди основната услуга на платформа која во последната финансиска година има најмалку 45 милиони месечни активни крајни корисници кои имаат деловна единица или се лоцирани во Унијата и најмалку 10.000 годишно активни деловни корисници кои имаат деловно место во Унијата.
Воспоставена е листа на дозволени и забранети деловни практики
Законот за дигитални пазари поставува список на работи и што не треба да ги применуваат контролорите на пристап во нивните секојдневни операции за да обезбедат правичност и отвореност на дигиталните пазари.
Според Законот за дигитални пазари, контролорите за пристап не смеат, меѓу другото, да ги рангираат сопствените производи и услуги поповолно од слични производи и услуги понудени од трети страни на нивните платформи, да ги спречат корисниците да бришат претходно инсталиран софтвер или апликации, како како и следење на крајните корисници надвор од основната услуга на платформата за супервизор за пристап со цел насочено рекламирање доколку не се даде вистинска согласност.
Ако контролорот за пристап применува практики како што се фаворизирање на сопствените услуги или спречување деловните корисници на неговите услуги да стигнат до потрошувачите, тоа може да ја попречи конкуренцијата, што ќе доведе до помалку иновации, понизок квалитет и повисоки цени.
Кога контролорот за пристап се впушта во нефер практики како што е наметнување нефер услови за пристап до сопствената продавница за апликации или спречување инсталирање апликации од други извори, потрошувачите најверојатно ќе мора да платат повеќе или всушност ќе бидат лишени од придобивките што би ги имале од алтернативни услуги.
Законот за дигитални пазари ќе се спроведува со помош на надзорна структура во која Комисијата ќе биде единствено одговорна за спроведување на правилата - во тесна соработка со властите во земјите-членки на ЕУ.
Комисијата ќе може да изрекува казни и парични казни во висина од најмногу 10 отсто од глобалниот приход на компанијата и до 20 отсто во случај на повеќекратно прекршување на правилата. Во случај на систематско прекршување на правилата, Комисијата ќе може да определи мерки за задолжителна промена на однесувањето или структурно прилагодување, неопходни за ефективно усогласување со обврските, вклучително и забрана за понатамошни преземања.
